Xác định mục tiêu phát triển năng lực học sinh như thế nào?

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh đang làm cho một số thầy cô còn lúng túng. Để trao đổi thêm về vấn đề này, nhất là ở tiểu học, xin chia sẻ ý kiến của PGS. TS. Nguyễn Hữu Hợp để chúng ta cùng tham khảo.

•  Thực hiện chương trình theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh / Dạy học hợp tác phát triển năng lực và kỹ năng cho học sinh

Quan niệm chưa chính xác

Theo tôi được biết, hiện nay nhiều trường tiểu học đang yêu cầu giáo viên soạn giáo án phát triển năng lực HS. Đọc một số giáo án, tôi thấy hầu hết giáo viên xác định mục tiêu phát triển năng lực chưa chính xác. Hiện tượng phổ biến là giáo viên đưa ra 4 mục tiêu gồm: 1) Kiến thức; 2) Kĩ năng; 3) Thái độ; 4) Năng lực.

            Xác định mục tiêu phát triển năng lực. Ảnh: Tác giả chọn.

Tôi nói không chính xác là do:
- Đã là mục tiêu phát triển năng lực thì không còn mục tiêu đơn thuần kiến thức, kĩ năng, thái độ nữa vì trong năng lực đã có 3 yếu tố này rồi. 
- Trong dạy học phát triển năng lực, giáo viên coi trọng quá trình học sinh học như thế nào hơn là kết quả (kiến thức, kĩ năng và thái độ).
- Việc đề ra mục tiêu kiến thức, kĩ năng có thể khuyến khích giáo viên giảng cho học sinh nghe, đọc cho chép, nhắc lại nội dung trong sách giáo khoa, làm bài tập theo mẫu, yêu cầu học thuộc lòng... Kiểu dạy này hầu như không phát triển được năng lực học sinh.

Cách xác định mục tiêu năng lực

Khi xác định mục tiêu năng lực, giáo viên phải chỉ ra QUÁ TRÌNH học sinh tìm kiếm, phát hiện, chiếm lĩnh, phát triển kiến thức, kĩ năng và thái độ. Tức, chỉ ra con đường học sinh TƯ DUY như thế nào để đạt được những kết quả đó.

Giúp đỡ người khuyết tật - Hình ảnh trong SGK

Ví dụ, mục tiêu tri thức về yêu cầu của chuẩn mực hành vi của bài "Giúp đỡ người khuyết tật": 
- Kiểu "truyền thống": học sinh nêu lên được chúng ta cần phải giúp đỡ người khuyết tật. 
- Kiểu năng lực: học sinh giải quyết một vấn đề thực tiễn cuộc sống và từ đó khái quát hóa thành bài học giúp đỡ người khuyết tật.

Việc xác định mục tiêu năng lực như vậy buộc giáo viên phải đưa ra tình huống có vấn đề cho học sinh giải quyết nhờ vận dụng kinh nghiệm cuộc sống và từ một trường hợp cụ thể đó mà khái quát hóa thành bài học đạo đức. Tức, học sinh phải tư duy ít nhất 2 lần: giải quyết vấn đề và khái quát hóa thành bài học. Ngoài ra, học sinh còn hình thành các năng lực khác như: tự chủ học tập, giao tiếp với nhau, tư duy phản biện,...

PGS. TS. Nguyễn Hữu Hợp

(Khoa Giáo dục tiểu học, ĐHSP Hà Nội)